Er is een moment waarop keuzemogelijkheden, in plaats van de mens te bevrijden, zo complex, moeilijk en kostelijk worden, dat ze ons gevangen zetten. Kortweg, schrijft Toffler al in 1970 in zijn boek ‘Future Shock’, er komt een tijd waarin keuze over-keuze wordt en vrijheid on-vrijheid. Volgens mij zijn we daar al enige tijd aanbeland.
Kies een loopbaan, een carrière, een partner, een telefoon, een huis, een woonplaats, een auto, een hobby, vrienden, een gezin of niet, een identiteit. En dat zijn enkel de grote dingen: elke dag kiezen we uit een overvloed aan mogelijkheden. Ga naar een willekeurige supermarkt en tel hoeveel soorten spaghettisaus er in het rek staan. Om het niet te hebben over hoeveel soorten deegwaren je vervolgens kan kiezen om daar bij klaar te maken. Boodschappen doen is een werk dat concentratie en voortdurende snap-second beslissingen vereist.
Concentratie en tijd: uren zoeken naar het beste vliegticket. Ongelofelijk saaie gebruikersreviews lezen, 360-graden filmpjes bekijken en Google Earth bestuderen om een vakantiewoning te boeken. Lijsten onbegrijpelijke termen doornemen om toestellen met elkaar te vergelijken. Het kost ons ook wilskracht. Vroeger waren er enkel op zondag zoete koeken te vinden bij de bakker. Nu kan je geen station, geen bakker, geen supermarkt in- of voorbijlopen zonder de verleiding van een croissant te moeten weerstaan.
Een beetje keuze, maar niet teveel, maakt ons blij. Teveel keuze geeft ons niet de vrijheid die je zou verwachten, maar werkt demotiverend en verlammend. Wie veel keuze heeft, kiest minder. Blijft vaker, als verlamd, tobben en wegen.
Daarnaast kost het ons vaak spijt: zowel echte spijt als het vooraf inschatten dat we misschien spijt zullen hebben. Wat als de alternatieven uiteindelijk beter zijn? Wat als ik spijt krijg van het verlaten van deze job? Wat als ik niet tevreden blijk met mijn nieuwe stap? Wat als ik helemaal niet ben zoals ik denk, en mijn droom dus helemaal niet is wat ik nu vandaag denk dat hij is? En als we verkeerd kiezen, is het hek helemaal van de dam. Aangezien we alle keuze hadden is het ook helemaal onze eigen verantwoordelijkheid als het vervolgens niet goed loopt. Niemand heeft ons immers verplicht die studie te kiezen. We hadden veel eerder uit ons huwelijk kunnen stappen. Of kunnen blijven. Met alle vrijheid was een mens nog nooit zo schuldig.
Is het te leren?
- Regels en identiteiten helpen. We eten altijd friet op vrijdag (regel). Ik ben zo’n vrouw die altijd jurken en rokken draagt (identiteit). Ik winkel altijd bij Mieke. Op zondag werk ik nooit. Ik neem altijd de trein. Ik hou niet van pikant eten. Ik koop alleen Apple.
- Goed genoeg. We kunnen onszelf leren om niet op alle vlak voor het maximale te gaan. Een gewone keuken is prima, en daarvoor hoeven we geen vijf zaterdagen keukenwinkels te bezoeken. Deze karate-club is gewoon dichtbij huis, geen idee of het de beste trainers zijn. En op sommige vlakken, die waar het echt van belang is, wel gaan voor excellentie.
- Minder tijdschriften lezen, minder televisie kijken, minder Pinterest en Facebooken. Om sociale vergelijking te verminderen, die er vaak voor zorgt dat we spijt krijgen van onze keuzes of opgejaagd worden richting nieuwe keuzes. Vermijd interieurtijdschriften, motormagazines, kookprogramma’s.
- Lange-termijn relaties aangaan, met vanalles (een man, een vrouw, een werk, een huis,…). Die wens zie je ook in de beweging van het consuminderen: langer de spullen houden die je hebt, duurzamere keuzes maken. Repareren & pimpen, aandacht geven aan wat er al is en was. De oude zetel, de vertrouwde werkplek, de vrienden van vroeger.
- Leren houden van beperking. Wat fijn dat er kleine winkels bestaan, waar je weinig keuze hebt. Waar de keuze al voor jou is gemaakt. Wat goed dat je werkgever een vast start- en einduur heeft vastgelegd. Bespaart jou het kiezen en beslissen. Heerlijk zijn ze, die plekken waar een beetje kleding is, of één soort koffie, of maar een paar activiteiten om te doen.
- Nooit spijt hebben van gemaakte keuzes. Ik heb elke keuze genomen met de kennis, de wijsheid en het verlangen van dat moment. Meer had ik toen niet in beeld, dus het was voor mij dan en daar altijd de juiste keuze.
Meer? TED-talk van Barry Schwartz over ‘The paradox of choice’
Deze blog verscheen ook op vrijdagvisiedag.com.