Ideologie, macht en veranderen: “Mag ik dat zeggen, ja dat mag ik zeggen..”

Door: Marcel Kuhlmann

#Publicaties   #Kessels & Smit   #Inspiratie  

Mart Smeets probeerde op 11 februari 2009 tijdens een uitzending van 'De Wereld Draait Door' de situatie te duiden vanuit zijn ideeën over de wereld, de wereld volgens Mart Smeets. Hij deed een poging om zijn beelden, categorieën en labels de overhand te laten krijgen aan tafel bij Matthijs van Nieuwkerk. Hij trachtte zijn ideologie dominant te maken. In de desbetreffende situatie mislukte dat echter door de reactie van Nico Dijkshoorn in de vorm van een gedicht. Mart zijn tekst, zijn duiding, werd in dat gedicht op de hak genomen door Nico. De magie verdween en Mart bleef geïrriteerd achter.

Interactie bepaalt de machtbalans

Dit voorbeeld laat zien dat als het om het uiten van onze ideeën of ideologie gaat, er in de interactie wordt bepaald hoe de machtsbalans is. Taal, de uitlating van Mart en het gedicht van Nico, vervult hierbij geen neutrale, informatie-overdragende functie, maar is juist zeer aan macht gerelateerd. Dit fenomeen zie ik ook in veranderingsprocessen. Het motief om te veranderen als ook de wijze van veranderen wordt veelal vanuit een ideologisch soeverein machtsperspectief (de een heeft macht en de ander niet) naar voren gebracht in prachtige eufemistische taal. Alles wordt bijvoorbeeld uitgedrukt in objectieve grootheden waar je alleen maar voor kunt zijn zoals participatie, competenties, talenten, de lerende organisatie en natuurlijk concrete resultaten. Dat door het pluggen van ideaalbeelden over ‘veranderen’ andere manieren om naar de werkelijkheid en de verandering te kijken worden weggedrukt, hebben we als betrokkenen niet altijd in de gaten.

Ideologie of objectieve feiten

Ideologische opvattingen over waarom, waartoe, hoe, wat en wie er moet veranderen lijken soms boven alle twijfel verheven. De taal die we daarbij gebruiken lijkt onaantastbaar. Opvattingen over veranderen zijn echter veelal gebaseerd op ideologie en komen niet voort uit objectieve feiten. En diegene die deze ideologie kan opleggen aan anderen mag het zeggen.

In dit artikel wil ik ingaan op het thema ideologie. Mijn ervaring is dat ideologie in veranderprocessen zelden ter discussie staat en dat het ingewikkeld is om er over te praten. De relatie tussen macht en ideologie draagt bij aan deze ingewikkeldheid. Ik zal eerst ingaan op de betekenis van ideologie, waarna ik zal schetsen waarom het gesprek er over soms zo lastig is. Ik sluit af met hoe ideologieën kunnen veranderen.